بسیاری از ما با اصول و فرآیند اطفاء حریق در زمان مواجه با آتش‌سوزی آشنا نیستیم. به همین دلیل متاسفانه متحمل خسارت‌های مالی و صدمات بدنی زیادی در صورت بروز حریق خواهیم شد. مزیت دیگر آشنایی با این اصول خاموش کردن سریع‌تر آتش با کمترین میزان آسیب و خسارت است. در این مطلب از گروه تهویه سازه شار روش اصولی و فرآیند درست اطفای حریق را توضیح خواهیم داد.
شناخت مثلث آتش:
پیش از اینکه با اصول کار خاموش کردن حریق آشنا شویم باید مثلث آتش را بشناسیم. شناسایی این مثلث به ما در پیدا کردن شیوه‌های موثر در خاموش کردن آتش کمک می‌کند. برای کاهش خسارت‌های مالی و جانی ناشی از آتش‌سوزی اجرای پوشش ضد حریق در ساختمان‌ها نیز حائز اهمیت است. این پوشش‌ها مقاومت سازه در برابر حرارت بالای آتش را افزایش داده و مانع از ریزش سریع ساختمان می‌شوند. آتش برای ایجاد و رشد به سه عنصر اصلی نیاز دارد. این سه عنصر برای ایجاد و گسترش حریق به مثلث آتش نیز معروف هستند.
۱- گرما:
یکی از ضروری‌ترین و اصلی‌ترین عناصر برای ایجاد آتش گرما و حرارت است. در واقع بدون مقادیر قابل توجهی گرما هیچ آتش ایجاد و گسترده نمی‌شود. از این رو آتش‌نشانان در اولین گام اطفای حریق از مواد خنک کننده استفاده می‌کنند. این مورد به عنوان بخشی از اصول و فرآیند اطفاء حریق آموزش داده می‌شود.
۲- سوخت یا ماده‌ی سوختنی:
دومین ضلع از مثلث آتش را ماده‌ی سوختنی تشکیل می‌دهد. آتش علاوه بر ایجاد، برای رشد و گسترش به ماده‌ای نیاز دارد تا به عنوان سوخت استفاده کند. تقریبا هر چیزی در دمای بالا می‌تواند به سوخت آتش تلقی گردد. چوب- پارچه- مواد شیمیایی و گازهای قابل اشتعال همگی در گروه مواد سوختنی مورد نیاز آتش قرار می‌گیرند. در این بین سرعت انتشار و رشد آتش در گازهای شیمیایی بسیار بالاتر از دیگر سوخت‌ها می‌باشد. به همین دلیل این نوع از حریق شرایط بحرانی‌تری را ایجاد کرده و نیاز به اقدامات سریع‌تری دارد.
۳- اکسیژن:
ضلع سوم و آخر در مثلث آتش حضور اکسیژن در پروسه سوختن است. اکسیژن در همه جا هست و کار را برای گسترش آتش آسان‌تر می‌کند. در ارتفاعات کم و معمولی سطح اکسیژن در حدود ۲۰ درصد برآورد می‌شود. در نتیجه اکسیژن همیشه در دسترس بوده و به رشد آتش کمک می‌کند. بعد از شناخت این مثلث به سراغ روش‌های خاموش کردن آتش می‌رویم.
اصول و فرایند اطفاء حریق چگونه است؟
برای خاموش کردن موثر حریق لازم است حداقل یکی از ضلع‌های مثل آتش را حذف کنیم. این کار به عدم رشد و گسترش آتش نیز کمک زیادی خواهد کرد. تکنیک‌ها و شیوه‌های مختلفی وجود دارد تا این کار را به صورت اصولی انجام دهیم. این روش‌های اطفای حریق عبارتند از:
- خنک کردن یا Cooling
- خفه کردن یا Smothering
- حذف سوختگیری آتش یا Starvation
- ایجاد وقفه در پروسه احتراق یا Interrupting the Combustion
می‌باشد. در ادامه این مطلب از گروه تهویه سازه شار هر کدام از این روش‌های اطفای حریق را توضیح خواهیم داد.
۱- اطفای حریق از طریق خنک کردن:
یکی از اولیه‌ترین و مهم‌ترین بخش از اصول و فرآیند اطفاء حریق خنک کردن آتش است. در این روش با استفاده از آب یا دیگر مواد خنک کننده سوخت آتش را سرد و خنک می‌کنیم. توجه داشته باشید این کار تا زمانی که دیگر هیچ بخاری وجود نداشته باشد ادامه می‌یابد. برای اینکه ماده‌ای به عنوان خنک کننده‌ی خوب شناسایی شود چند ویژگی نیاز دارد. اول اینکه ماده‌ی خنک کننده‌ی حریق باید ظرفیت گرمایی بالایی داشته باشد. همچنین لازم است تا برای تبخیر شدن دمای بالایی نیاز داشته باشد. در بین همه مواد خنک کننده آب به دلایل شاخصه‌های نظیر:
- دسترسی آسان به آب
- امکان تبخیر و پوشش‌دهی روی سطح آتش
- کاهش اکسیژن‌رسانی به آتش
یک خنک کننده مناسب محسوب می‌شود. با این همه در آتش‌سوزی‌های ناشی از چربی و روغن نباید از آب استفاده نمود. زیرا با این کار حریق بیشتر شده و گسترش پیدا می‌کند.
۲- اطفای حریق از طریق خفه کردن:
منظور از خفه کردن توقف پروسه‌ی اکسیژن رسانی به آتش است. در واقع ضلع دوم مثلث آتش در قسمت از اصول و فرآیند اطفاء حریق از بین می‌رود. برای این منظور به شیوه‌های مختلف باید از رسیدن هوای تازه به اتش جلوگیری کنیم. با محدود شدن منابع اکسیژن در دسترس آتش حریق کاهش یافته و خاموش می‌شود. در موارد زیر می‌توان از این تکنیک اطفای حریق کمک گرفت:
- استفاده از سرپوش در شعله‌های کوچک
- کمک گرفتن از یک پتو برای خفه کردن آتش
- پیچیدن فردی که آتش گرفته در پتویی ضد حریق
همچنین می‌توان از حذف اکسیژن محیط برای خاموش کردن آتش در روش خفه کردن نیز استفاده کرد. برای این کار باید:
- در نزدیکی آتش گاز دی اکسید کربن پخش کنید.
- یک گاز بی‌اثر در محوطه‌ی آتش‌سوزی به کار ببرید.
به این ترتیب دیگر اکسیژن مورد نیاز برای ادامه آتش سوزی تامین نخواهد شد.
۳- اطفای حریق از طریق قطع سوختگیری آتش:
از بین بردن و حذف منبع سوختی آتش از دیگر روش‌های اطفای حریق به شمار می‌رود. اقدامات زیادی برای این منظور و در شرایط مختلف می‌توان انجام داد. به عنوان مثال:
- قطع کردن درختان در مسیر آتش در حریق‌های جنگل
- تخلیه سوخت مخازن محل حریق
- خروج لوازم نقلیه مجاور آتش
از جمله اقدامات لازم در اصول و فرآیند اطفاء حریق محسوب می‌شوند.
۴- اطفای حریق از طریق ایجاد وقفه در پروسه احتراق:
در این روش دیگری نیازی به حذف ضلع‌های مثلث آتش برای اطفای حریق وجود ندارد. در این شیوه با پاشیدن موادی مخصوص روی آتش باعث ایجاد گازهای بی‌اثر شده و دیگر آتش گسترش پیدا نمی‌کند. مونوآمونیوم فسفات- بی کربنات سدیم و بی کربنات پتاسیم از جمله این مواد برای ایجاد وقف در پروسه احتراق هستند. این روش بیشتر توسط آتش‌نشان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد چون به این مواد دسترسی دارند.
کلام پایانی:
اصول و فرآیند اطفاء حریق به ما در خاموش کردن هرچه بهتر و موثرتر آتش کمک می‌کنند. البته استفاده از تجهیزات ایمنی نظیر کپسول آتش‌نشانی و پوشش‌های ضد حریق در ساختمان‌ها نیز مهم هستند.
